Een selectie van lezingen en cursussen
Begin 2016 ben ik begonnen om op deze nieuwspagina een deel van de lezingen en cursussen te beschrijven die ik de afgelopen tijd heb gegeven. (Nu april 2019. Er is veel gebeurd. Ik moet hier nodig weer eens mee verder! :-))
Mijn favorieten nu
Eigenlijk heb ik niet echt favorieten, zoals je ook blij bent met al je kinderen. Maar deze twee lezingen staan nu extra bij mij in de aandacht omdat ik daar momenteel regelmatig aan werk:
Sterren; deze lezing heb ik al lang in mijn aanbod, omdat het een belangrijk deel is van mijn cursus, en is al helemaal naar mijn zin. Wat echter blijft ontwikkelen is een speciaal hulpmiddel dat ik erbij gebruik: een schaalmodel van sterren (in mijn jargon het Sterrenmodel). In mei en juni 2016 zijn er wéér sterren aan toegevoegd. Zie ook
hier.
Kleine werelden van het zonnestelsel; de lezing gaat over de dwergplaneten en andere grote planetoïden en ijsdwergen. Eerst wordt er echter een overzicht gegeven van onze 'buurt', op diverse manieren: door vergelijking van de afmetingen, afstanden, massa's (allemaal met behulp van schaalmodellen en andere leuke 'tools') en de evolutie van het zonnestelsel. Een bijzonder schaalmodel is speciaal voor deze lezing gemaakt; zie
hier.
Veel aandacht gaat daarna uit naar de bezoeken van ruimtesondes, in 2015, aan Ceres en Pluto, en eerdere bezoeken aan Vesta en de komeet 67P - deze lezing wordt voortdurend aangepast aan de laatste ontwikkelingen en foto's en is nu (september 2016) helemaal naar mijn zin.
De slagroom op de taart wordt gevormd door de
laatste ontwikkelingen in het planeetonderzoek: de hypothetische
Planet Nine, en de bewezen planeet van de dichtstbijzijnde ster,
Proxima Centauri! Zie het volgende.
-
In januari werd bekend gemaakt dat er sterke aanwijzingen zijn voor het bestaan van een negende planeet van het zonnestelsel, een planeet die twee tot vier maal zo groot is als de aarde en tien maal zo zwaar (een ‘kleine Neptunus’). Weten we er al meer over?
-
Op 24 augustus werd bekend dat een internationale zoektocht heeft geleid tot de ontdekking van een rotsplaneet bij de dichtstbijzijnde (volgende) ster: Proxima Centauri. Deze planeet Proxima b, bevindt zich in de leefbare zone, maar wat betekent dat? Is er dan ook echt leven?
Tijdens de lezing krijg je de antwoorden op deze vragen, daarna is er uiteraard weer ruimte is voor vragen en discussie..
Links: Pluto speelt een prominente rol in de lezing Kleine werelden van het zonnestelsel. Opname van de New Horizons, op 14 juli 2016.
Rechts: de derde serie van het Sterrenmodel, met de allergrootste sterren. Het aantal rode superreuzen (tweede rij van achteren) is in juni 2016 met vier stuks uitgebreid. Voor meer informatie klik je op de foto. Scroll dan naar de laatste pagina's.
Een selectie
Hieronder enkele verslagen van lezingen die ik heb gegeven, waarbij ik moet opmerken dat ik meestal vergeten hier iets over te schrijven...
Lezing Sterren
Het heelal bestaat vooral uit gas, stof en sterren
Op een mooie, heldere avond zie je duizenden sterren. Wat zijn dat eigenlijk? Waarom zijn ze niet allemaal even helder? Waarom is de een rood en de ander blauw of geel? Hoever staan ze van ons vandaan? Waarom ‘branden’ ze? Hoe worden ze ‘geboren’ en ‘sterven’ ze?
Al deze vragen komen in deze lezing aan de orde. Evenals hun afmetingen, spectraalklassen, het Herzsprung-Russell diagram, massa's en meer. Er wordt ook aandacht besteed aan de grote verschillen in grootte, onder andere met een uniek schaalmodel, van bijna tachtig bekende en minder bekende sterren. Van rode dwergen die slechts iets groter zijn dan Jupiter, tot sterren 1500 maal zo groot als de zon! Een schaalmodel kan duidelijk maken wat je met woorden nauwelijks kunt beschrijven! Met het schaalmodel is het ook mogelijk om in te gaan op de verschillen in massa. Als je massa en grootte met elkaar combineert krijg je ook als leek inzicht in het binnenste van sterren, in hun evolutiestadium.
Waarom zijn sterren zo boeiend? Natuurlijk bieden ze en fantastische aanblik op een mooie winteravond. Het zichtbare heelal bestaat echter vooral uit levende en dode sterren, en uit gas- en stofwolken waaruit sterren nog moeten worden geboren! De grootste zichtbare structuren in het heelal, sterrenstelsels, zijn grote groepen van sterren in alle mogelijk stadia van hun bestaan. Het heelal bestaat vooral uit sterren, in alle stadia van hun 'leven'!
Zie ook mijn
overzicht van lezingen en cursussen.
Lezing Kleine Werelden verder uitgebreid
Een lezing over Ceres, Pluto, Planet Nine en de planeet Proxima b
Op 10 september gaf ik tijdens het sterrenkunde evenement
Zie de Sterren, in Amersfoort, een korte presentatie over de kleine werelden van het zonnestelsel: de planetoïden Vesta en (ook dwergplaneet) Ceres, en Pluto en zijn manen. De 40 minuten durende lezing eindigde met het laatste nieuws over de hypothetische negende planeet (Planet Nine), waarvoor overigens sterke aanwijzingen zijn, en de pas ontdekte planeet bij Proxima, de dichtstbijzijnde ster na de zon.
Asteroid Day - 30 juni 2016
Lezing Kleine werelden van het zonnestelsel in Amersfoortse sterrenwacht
Op 30 juni was het voor de tweede maal
Asteroid Day, een dag waarop er wereldwijd evenementen werden georganiseerd over die interessante maar soms levensgevaarlijke kleine buren, die we in goed Nederlands
planetoïden noemen.
Samen met de Sterrenwacht Midden-Nederland organiseerde ik een klein evenement in Amersfoort. Vanwege een artikel in de Telegraaf werd uitgeweken naar de grotere ruimte in het Centrum voor Natuur en Milieu Educatie (CNME), ook op het landgoed Schothorst.
Programma Amersfoort
In de sterrenwacht in Amersfoort bestond het programma uit mijn lezing
Kleine werelden van het zonnestelsel. In deze aangepaste versie van zijn standaard
lezing vertelde ik eerst het verhaal van de ontdekking van de planeten, dwergplaneten, planetoïden en andere ‘leden’ van het zonnestelsel. Daarna volgde een overzicht van het zonnestelsel vanuit verschillende perspectieven: de afmetingen van de hemellichamen, hun massa’s, hun afstanden tot de zon en de manier waarop het zonnestelsel is ontstaan.
Vervolgens werden enkele planetoïden nader bekeken, met name Ceres (de grootste) en Vesta (de nummer 3). Ook de huidige en toekomstige planetoïdenmissies kwamen dan aan bod.
Na de lezing was er ruimte voor vragen en een gezellige discussie (ongeveer 30 minuten). Het aantal bezoekers was helaas laag (15 mensen), omdat in het stuk in de Telegraaf niet stond dat die lezing zou worden gegeven...
Links:
AIM - Asteroid Impact Mission (film)
ESA - informatie in Nederlands
Asteroid Day - serie van 7 filmpjes, met mogelijk ondertiteling
Asteroids, assessing the risks - over software om gevaar planetoïden in kaart te brengen
Lezingen sterrenkundeclub Galaxis in Heesch en Rotary Heeze
Een bijzondere opdracht: eet mee en houd een praatje van drie kwartier over onder andere de schrikkeldag! Toen Carina Weijma van de Rotary Heeze eind november de vraag stelde of ik dat wilde doen zat ik nog midden in de afwikkelende fase na de presentatie van de vier nieuwe producten. Ik had overigens Heesch in gedachten, vermoedelijk omdat ik in die tijd ook de uitnodiging kreeg om op 17 februari 2016 een lezing te geven voor de sterrenkundeclub Galaxis, in... Heesch. Dat scheelt wel 100 km heen en weer.
Carina zocht een spreker 'op maandag 29 februari die kan vertellen over astrofysica, tijdsverschil, schrikkel, maan, zon, hemel, aarde enzovoort'. Erg ruim voor drie kwartier, maar de schrikkeldag is natuurlijk een erg leuk onderwerp op zo'n dag.
Nu had ik voor een workshop op de Woudschotenconferentie (natuurkundedocenten, zie
Nieuwsbrief 28, januari-februari 2016) al de opzet én een flink deel gemaakt voor mijn nieuwe lezing
Kleine werelden van het zonnestelsel (over de dwergplaneten Ceres en Pluto, de planetoïde Vesta en de komeet met de moeilijke Russische namen). Deze had ik weer verder uitgebreid voor de sterrenkundeclub Galaxis, met een beknopte beschrijving van Vesta, Ceres, Pluto en Planet Nine! Het is altijd leuk om te ervaren hoe een project op die manier in grote stappen ontwikkelt. Het ene leidt weer tot het andere.
Voor de Rotary Heeze kon ik dat gedeelte weer mooi gebruiken. Na een stukje over de dagelijkse en jaarlijkse bewegingen aan de hemel beschreef ik in het kort de ontwikkeling van het 'schrikkelen' sinds Julius Caesar (die het toepaste in 'zijn' Juliaanse kalender). Vervolgens verbeterde Paus Gregorius XIII die kalender in 1582 aan, omdat Julius was uitgegaan van een jaar van 365,25 dagen, terwijl het jaar eigenlijk 365,2422 dagen is. Dat klinkt pietluttig maar in 1582 was dat verschil al opgelopen tot ruim tien dagen! Goed, ik zal het hier niet helemaal herhalen.
Daarna kon ik een beeld geven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van het onderzoek van het zonnestelsel, aan de hand van de fraaie foto's, kaarten (en daarmee de locatie van de gebieden op de foto's) en leuke informatie. Vooral het verhaal over de mogelijke negende planeet blijkt het publiek steeds weer erg te boeien.
De bijeenkomst van in het fraaie restaurant Hostellerie VanGaelen in Heeze, en het is een gezelschap bestond vooral uit ondernemers, van alle mogelijke disciplines, maar veel uit de technische hoek. Het eten was erg lekker en de presentatie ging prima, het was erg leuk om te doen. Nadeel was wel de lange reis, altijd een killer voor mij.
Workshop planisfeer op Terschelling!
Het eerste Dark Sky Park van Nederland
Van 9 tot 16 januari waren Marja en ik op Terschelling, op uitnodiging van het VVV, Staatbosbeheer en het vakantiepark Tjermelân. Geweldig leuk om het mooie Terschelling te verkennen, maar ik moest er wel werken!
Tjermelân is al een aantal jaren klant bij ons, omdat het park in het oosten van het bewoonde deel van het eiland ligt, waar het nóg donkerder is dan op de rest van het eiland. Men heeft het nu voor elkaar gekregen dat de Boschplaat, nog oostelijker, een dark sky park predicaat heeft gekregen. Dat houdt in dat men er kunstlicht tracht te voorkomen. Op Terschelling geeft men rondleidingen om de nachtelijke natuur aan het publiek te tonen. Daar valt sterrenkunde natuurlijk ook onder.
In december kreeg in Roelan Schroor van het VVV Terschelling aan de telefoon. Hij wilde planisferen meegeven aan de gasten die meedoen aan de rondleidingen in het Dark Sky Park. Die rondleidingen worden gegeven door boswachters en vrijwilligers. Ik bood hem de mogelijkheid aan van een maatwerk planisfeer voor Terschelling (of voor de Wadden!). Daar hadden ze wel oren naar en de planisferen zijn nu in productie.
Ik opperde ook dat ik een workshop kan geven om de achtergrond, werking en mogelijkheden van de planisfeer uit te leggen aan de rondleiders. Ook dat werd gretig geaccepteerd en we losten het op een voor iedereen prettige manier op: zij betaalden het verblijf in een fraaie bungalow op Tjermelân en de boottocht en ik gaf drie lessen van mijn cursus '
Doe meer met je planisfeer'. Eigenlijk zou ik twee lessen geven, maar omdat ik het belangrijk vind dat een rondleider ook vragen moet kunnen beantwoorden over 'wat al die puntjes aan de sterrenhemel' eigenlijk zijn, heb ik aangedrongen om een korte les over sterren toe te voegen.
Ik kan niet anders zeggen dan dat het een leuke ervaring was, met een groep prettige, enthousiaste mensen. En naar wat ik heb begrepen was iedereen zeer tevreden (zoek maar eens op facebook). Hieronder een foto van de eerste les.
Speciale cursus 'Doe meer met je planisfeer'
Leer alles uit de planisfeer te halen
Deze korte cursus, van twee (of eventueel drie) lessen van twee uur, is vooral bedoeld voor mensen met al wat voorkennis over de hemelmechanica. Het is echter ook mogelijk om hem voor mensen zonder die voorkennis te geven, maar dan is een extra, inleidende les aan te raden.
Meer informatie over deze bijzondere cursus vind je
hier.
Enkele voorbeelden
Sterrenwacht Midden-Nederland, Amersfoort
Ik heb de cursus al enkele malen gegeven in Amersfoort, onder andere op 2 en 9 december 2015, en op Terschelling (zie hierboven).
De cursus en ik zijn helemaal klaar voor!